29.2.16

Τι είναι διδασκαλία



             Παλαιότερα, επειδή ο «ορθός λόγος» και το «γεωμετρικό πνεύμα», του πολιτισμού μας χαρακτηριστικά γνωρίσματα, ήθελαν να υπάρχει παντού τάξη και σύστημα, και όπου τα «πράγματα» φαίνονταν απρόθυμα να υπακούσουν επέβαλλαν (στην ανάγκη με την πίεση) την απαίτηση τους, οι «επιστήμονες» παιδαγωγοί δοκίμασαν να βάλουν και τη διδακτική εργασία του σχολείου σε αυστηρή πειθαρχία με το μηχανισμό μιας ομοιόμορφης (για κάθε διδακτέα ύλη) τεχνικής. Ο Δάσκαλος, κατά την αντίληψη αυτή, έπρεπε πριν απ” όλα να είναι «μεθοδικός», να οργανώνει δηλαδή τη διδασκαλία του σύμφωνα με ορισμένο πάγιο διάγραμμα. 

            Σήμερα γίναμε στο κεφάλαιο τούτο σοφότεροι. Ξέρουμε ότι μεθοδολογικοί κανόνες που πρέπει να τηρούνται γενικά και ανεξαίρετα στη διδακτική εργασία, δεν υπάρχουν. Και όταν βλέπουμε κανένα καθυστερημένα ευσυνείδητο δάσκαλο να αγωνίζεται μέσα στην τάξη να ακολουθήσει χωρίς παρέκκλιση μια προκαθορισμένη «πορεία» εκλιπαρώντας ή τυραννώντας τους μαθητές του να μη βγαίνουν έξω από τη χαραγμένη τροχιά με τις περιέργειες και τις παρατηρήσεις τους τον λυπούμαστε! Ορθά: Γιατί αυτός έχει ασφαλώς παρανοήσει το έργο του. Βασανίζεται να μετατρέψει σε μηχανική διαδικασία κάτι που από τη φύση του είναι και πρέπει να μείνει ζωντανό και αυθόρμητο, ελεύθερο να κινείται προς την κατεύθυνση που καθορίζεται από την ιδιομορφία του θέματος και από τη διάθεση και επινόηση των ίδιων των μαθητών.
           
            […] Κατάλαβέ το καλά, και κλείσε αυτή την αλήθεια μέσα στην ψυχή σου, ότι η διδασκαλία ανήκει στην κατηγορία των πνευματικών έργων όπου το καλό αποτέλεσμα είναι προϊόν έμπνευσης και δημιουργικού οίστρου. Με μια λέξη: είναι δημιουργία. Και ο άξιος δάσκαλος: δημιουργός. Αυτό πρέπει να σκέπτεσαι όταν αρχίζεις όχι μόνο μια σειρά μαθημάτων, αλλά και το κάθε μάθημα, κάθε ώρα διδασκαλίας. Δε θα εργαστείς απάνω σε γνωστές και πολυμεταχειρισμένες, στερεότυπες φόρμες και φόρμουλες (όπως: ο τεχνίτης στα «βάναυσα» έργα), αλλά θα δημιουργήσεις πάντοτε κάτι νέο και πρωτότυπο, κάτι που δεν είχε, δεν μπορούσε να έχει γίνει ως τώρα (όπως ο αληθινός ποιητής στα «ευγενή» έργα του πνεύματος).

            Γιατί και πώς «νέο» και «πρωτότυπο»; Απλούστατα: γιατί και συ δεν είσαι ο ίδιος όπως ήσουν πέρσι όταν δίδασκες τούτο πάλι το μάθημα (σε έχουν αλλάξει στο μεταξύ οι μελέτες και οι εμπειρίες σου) και τα παιδιά που τώρα διδάσκεις δεν είναι τα ίδια με τα περσινά – άλλοι οι άνθρωποι, άλλος και ο «χρόνος» εφέτος. Κάτι λοιπόν καινούργιο και πρωτόπλαστο πρέπει τώρα να παραγάγεις. Ακριβέστερα: να συνεργαστείς (άλλος εσύ, άλλοι και οι μαθητές σου) για να παραχθεί, αφού –όπως είπαμε– το διδακτικό έργο τελείται με τη δημιουργική συνεργασία Δασκάλου και μαθητών.

            […] Εάν η μάθηση, η αληθινή μάθηση, είναι μια δωρεά που μεταμορφώνει τον άνθρωπο, φωτίζει το πνεύμα και ευγενίζει την ψυχή του, το μάθημα, το αληθινό μάθημα, δεν μπορεί να είναι αυτόματο προϊόν μιας μηχανής, αλλά δημιουργία που απαιτεί, τόσο από το Δάσκαλο, όσο και από τους μαθητές του, τις διαθέσεις και τα προσόντα που χαρακτηρίζουν τον αληθινό δημιουργό, δηλαδή πρωτοβουλία, επινοητικότητα, ενθουσιασμό.

αποσπάσματα από το άρθρο: «Πρωτοβουλία και ίστρος: ιδού το μάθημα!» 
του Ευάγγελου Παπανούτσου





27.2.16

Τι είναι Δάσκαλος



Αποσπάσματα από το “Δρόμοι ζωής” του Ευάγγελου Παπανούτσου
           
            «Δάσκαλος δεν είναι αυτός που μαθαίνει στα παιδιά μας τα σχολικά γράμματα, μουσική, καλούς τρόπους. Αυτά τα μαθήματα είναι εξωτερικά. Μένουν στην επιφάνεια σαν τα ρούχα που φορούμε. Δεν εισχωρούν παράμεσα στην ψυχή μας, δεν μας πλάθουν, δεν διαμορφώνουν αυτό που λέμε προσωπικότητα: Πνεύμα, ήθος, χαρακτήρα. Εκτός αν εκείνοι που τα προσφέρουν δεν περιορίζονται στην απλή μετάδοση γνώσεων αλλά τα χρησιμοποιούν ως μέσα να για να πετύχουν το στόχο της διαμόρφωσης της προσωπικότητας».
           

            «Δάσκαλος είναι αυτός που, παραμένοντας ενήλικος, μπορεί να γίνεται παιδί και κάθε χρόνο με τα νέα παιδιά που έρχονται στα χέρια του να γίνεται παιδί. Τούτο μπορούμε να το διατυπώσουμε και αλλιώς: ο αληθινός δάσκαλος ενηλικιώνεται παραμένοντας παιδί στην ψυχή, άνθρωπος δηλαδή εύπλαστος, δροσερός, αγνός. Αδύνατο να φανταστεί κανείς πόσο δύσκολο, σχεδόν υπεράνθρωπο είναι αυτό που του ζητούμε, να συνθλίψει μέσα του το χρόνο, να γερνάει φυσιολογικά και όμως να μένει νέος στην ψυχή για να μπορέσει να έχει πρόσβαση στα αισθήματα, στις σκέψεις, στις επιθυμίες του νέου ανθρώπου που θα διαπαιδαγωγήσει, να τον καταλαβαίνει, να χαίρεται, να διασκεδάζει μαζί του, να σκέπτεται τις σκέψεις του, να επιθυμεί τις επιθυμίες του, να πονάει τον πόνο του…»
           
            «Πετυχημένος είναι ο δάσκαλος που έκανε με το έργο του τόσο ώριμο το μαθητή του ώστε εκείνος να μην τον χρειάζεται πια… Ο θρίαμβος του δασκάλου είναι να κάνει τον νέο άνθρωπο αυθύπαρκτο και ανεξάρτητο -στον τρόπο που μεθοδεύει τις παρατηρήσεις και τις σκέψεις του, στον τρόπο που κάνει τις εκτιμήσεις του, που καταρτίζει το πρόγραμμα της δράσης του, που σημασιολογεί τη ζωή ώστε να μην έχει πλέον ανάγκη από χειραγώγηση και ούτε από τον ίδιο τον δάσκαλο του.»

            «Άφησα τελευταία την κύρια ιδιότητα (ορθότερα την πρώτη αρετή) του δασκάλου... Την αγάπη για το παιδί.. Στο παιδί που δεν είναι δικό του αλλά γίνεται δικό του όταν συνδεθεί με την παιδευτική σχέση. Στο παιδί ως παιδί που ως ένα νέο και τρυφερό βλαστάρι που δεν έχει ακόμα ξεδιπλώσει τα φύλλα του αλλά κλείνει μέσα του τόσους θησαυρούς -νοημοσύνης, ευαισθησίας, δραστηριότητας- και περιμένει τη δική του στοργή και φροντίδα για να ανθοβολήσει, να αναπτυχθεί και να ολοκληρωθεί. Είναι απίστευτο με πόση αγάπη (ανιδιοτελή, θερμή, αφειδώλευτη) αφοσιώνεται ο αληθινός δάσκαλος στους μαθητές του. Το παιδί που του εμπιστεύτηκαν να διδάξει γίνεται ο άξονας της ζωής του, αυτό της δίνει περιεχόμενο και γίνεται ο άξονας της ζωής του...»