17.10.14

Μακεδονικός Αγώνας 1904-1908


 πώς δημιουργήθηκε ο ελληνο-βουλγαρικός ανταγωνισμός στη Μακεδονία

Η κατάκτηση της Μακεδονίας από τους Τούρκους, που ολοκληρώθηκε μέσα στον 15ο αιώνα, επέφερε μεγάλες αλλαγές στον πληθυσμό των Βαλκανίων. Καθώς δεν υπήρχαν σύνορα στην αχανή οθωμανική αυτοκρατορία, παρατηρήθηκαν μεγάλες πληθυσμιακές μετακινήσεις. Τούρκοι ήρθαν και εγκαταστάθηκαν σε διάφορα μέρη της Μακεδονίας, ενώ ο ντόπιος χριστιανικός πληθυσμός άρχισε να εγκαταλείπει τα πεδινά και να στρέφεται προς τα ορεινά όπου υπήρχε μεγαλύτερη ελευθερία ή άλλες φορές Έλληνες της Θεσσαλίας της Μακεδονίας και της Ηπείρου προχώρησαν ειρηνικά προς βορρά, προς τη Σερβία, Αυστρία, Ουγγαρία, Βουλγαρία και Ρουμανία, σχηματίζοντας μέσα στις πόλεις του ελληνικές παροικίες. Από την άλλη Νότιοι Σλάβοι και κυρίως Βούλγαροι, κατεβαίνοντας προς το Νότο για αναζήτηση εργασίας, ανανέωσαν παλαιά κατάλοιπα των σλαβικών εποικισμών του μεσαίωνα σε ορισμένα σημεία της Μακεδονίας.


    Από το 18ο αιώνα όμως η πολύπλευρη άνοδος του ελληνικού στοιχείου στον οικονομικό, κοινωνικό και εκπαιδευτικό τομέα είχε ως αποτέλεσμα την πλήρη επικράτηση της ελληνικής  πνευματικής και πολιτιστικής επιρροής στην περιοχή. Με τη συμπαράσταση και καθοδήγηση του ελληνικού κλήρου οι χριστιανοί στη Μακεδονία απέκτησαν ελληνική συνείδηση και όλοι μαζί πήραν μέρος στην Ελληνική Επανάσταση του 1821 και στη συνέχεια του 19ου αιώνα πολέμησαν για την ένωση της Μακεδονίας με το ελεύθερο ελληνικό κράτος.

            Το 1870, με την ίδρυση, ανεξάρτητης βουλγαρικής Εκκλησίας, άρχισε ανοικτά ο ελληνο-βουλγαρικός ανταγωνισμός για επικράτηση στη Μακεδονία. Οι βούλγαροι κατάφεραν να προσεταιρισθούν ένα μεγάλο μέρος του σλαβόφωνου πληθυσμού και το καλοκαίρι του 1903, στη γιορτή του προφήτη Ηλία, πραγματοποίησαν μια εικονική εξέγερση, γνωστή ως «Ίλιντεν», με σκοπό από τη μια να την αποδώσουν στους Έλληνες για να τιμωρηθούν από τους Τούρκους και από την άλλη να προσαρτηθεί η Μακεδονία στη Βουλγαρία. Η επανάσταση γρήγορα πνίγηκε στο αίμα από τον τουρκικό στρατό με αποτέλεσμα την καταστροφή πολλών ελληνικών κοινοτήτων και κωμοπόλεων της δυτικής και βόρειας Μακεδονίας. Παράλληλα όμως φάνηκε και ο  κίνδυνος να χαθεί η Μακεδονία, γεγονός που οδήγησε τον Ελληνισμό σε γενική κινητοποίηση.


πώς απελευθερώθηκε η Μακεδονία
Το 1904 λοιπόν άρχισε ο ένοπλος Μακεδονικός Αγώνας που διήρκεσε ως το 1908. Στο διάστημα αυτό, εκτός από πολλούς επώνυμους έλληνες που οργάνωσαν και πάλεψαν για τον αγώνα, όπως ο Παύλος Μελάς, εθελοντικά σώματα από το ελεύθερο ελληνικό κράτος, την Κρήτη και άλλες περιοχές του υπόδουλου ακόμα Ελληνισμού ήρθαν να συνδράμουν τους γηγενείς Μακεδόνες αγωνιστές. Μαζί κατάφεραν να αναχαιτίσουν την επέκταση της βουλγαρικής προσηλυτιστικής δραστηριότητας και να διατηρήσουν τον ελληνικό χαρακτήρα της νότιας και κεντρικής ζώνης της Μακεδονίας.


Ο ένοπλος Μακεδονικός Αγώνας ανακόπηκε τον Ιούλιο του 1908 από την επανάσταση των Νεοτούρκων που ανέτρεψε το απολυταρχικό καθεστώς του σουλτάνου. Οι Νεότουρκοι παραχώρησαν γενική αμνηστία και έδωσαν υποσχέσεις για ισοπολιτεία όλων των εθνοτήτων. Με αυτές τις συνθήκες, ο ένοπλος αγώνας στη Μακεδονία μεταξύ Ελλήνων - Βουλγάρων και Βουλγάρων - Σέρβων τερματίστηκε.
Το ποθούμενο αποτέλεσμα δεν ήρθε με τον Μακεδονικό Αγώνα παρά με τους βαλκανικούς πολέμους λίγο αργότερα, το 1912-13, με τους οποίους απελευθερώθηκε η Μακεδονία από οθωμανικό ζυγό πέντε ολόκληρων αιώνων. Η συνθήκη του Βουκουρεστίου καθόρισε τελεσίδικα τα σύνορα των βαλκανικών κρατών στο χώρο της Μακεδονίας. Όμως το θετικό αυτό αποτέλεσμα θα ήταν αδιανόητο χωρίς τον Μακεδονικό Αγώνα. Δε θα ήταν υπερβολή αν λέγαμε πως δίχως το Μακεδονικό Αγώνα ίσως να μην υπήρχε Μακεδονία για να απελευθερωθεί το 1912. Και ο αγώνας αυτός, που πολύ σωστά εξισώθηκε από πολλούς με την Ελληνική Επανάσταση του 1821, υπήρξε ένα μοναδικό γεγονός στην ιστορία μας.


ο Μακεδονικός Αγώνας είναι εξίσου σημαντικός με την Επανάσταση του 1821.

Θα αναφερθούν στη συνέχεια τέσσερις λόγοι που αποδεικνύουν αυτόν τον ισχυρισμό:
Πρώτον: οι Έλληνες που αγωνίστηκαν στο Μακεδονικό Αγώνα  δεν ήταν περισσότεροι από δύο χιλιάδες. Ποτέ στην ιστορία μας τόσο λίγοι δεν πρόσφεραν στον Ελληνισμό τόσα πολλά σε τόσο μικρό χρονικό διάστημα.
Δεύτερον: ο αγώνας των ανταρτικών σωμάτων ήταν πολύ σκληρός. Διεξήχθη κάτω από συνθήκες φοβερά ασφυκτικές. Οι Μακεδονομάχοι δεν κινδύνευαν μόνο από  τα στρατιωτικά αποσπάσματα των Τούρκων αλλά και από τα σώματα των Βουλγάρων κομιτατζήδων, καθώς και άλλων μικρότερων εθνικών ομάδων. Η ύπαιθρος ήταν γεμάτη παγίδες και έπρεπε να αγρυπνούν αδιάκοπα.
Τρίτον: οι παλιότερες αποτυχίες, η αγριότητα του τουρκικού στρατού αλλά και ύπουλη στάση των Βουλγάρων που ζούσαν ανάμεσά τους, έκαναν τους Έλληνες διστακτικούς και πολύ επιφυλακτικούς. Χρειάστηκε πολλή δουλειά, οργανωτική ικανότητα και συντονισμός ενεργειών κάτω από το άγρυπνο βλέμμα ενός ισχυρού και μακροχρόνιου κατακτητή. Έλληνες διπλωμάτες όπως ο Λάμπρος Κορομηλάς, ο Δημήτριος Καλλέργης και ο Ίων Δραγούμης, κατόρθωσαν να δημιουργήσουν επιτελικά κέντρα του αγώνα. Τοπικές επιτροπές δημιουργήθηκαν σ’ όλες τις πόλεις της Μακεδονίας γύρω από γιατρούς, δασκάλους και άλλους ζηλωτές του αγώνα. Στο Προξενείο της Θεσσαλονίκης αλλά και άλλων πόλεων είχαν φτάσει με ψευδώνυμα αξιωματικοί του ελληνικού στρατού, ως δήθεν γραμματείς, και ανέλαβαν υπηρεσία στον ένοπλο αγώνα  ή ως διευθυντές σχολείων σε κρίσιμες περιοχές. Το Οικουμενικό Πατριαρχείο αποφάσισε, το έτος 1900, να αντικαταστήσει τους παλαιούς ιεράρχες με νέους και δυναμικούς: τοποθέτησε το Γερμανό Καραβαγγέλη στην Καστοριά, στο Μοναστήρι τον Ιωακείμ Φορόπουλο, στη Δράμα το Χρυσόστομο Καλαφάτη, τον μετέπειτα εθνομάρτυρα Σμύρνης, στην Κοριτσά το Φώτιο που δολοφονήθηκε το 1905 και πολλούς άλλους που με ζήλο έπραξαν το καθήκον τους και υπηρέτησαν το έθνος. Όλοι αυτοί και μαζί οι ντόπιοι λαϊκοί οπλαρχηγοί, οι παπάδες, οι δάσκαλοι και ο απλός λαός συνεργάστηκαν έξοχα για τον κοινό στόχο. 

Τέταρτον: ο Μακεδονικός Αγώνας ήταν ταυτόχρονα πολεμικός και πολιτιστικός. Τη Μακεδονία την έσωσαν τα όπλα, αλλά και η παιδεία. Η Μακεδονία υπήρξε πάντοτε, στους αρχαίους, στους μέσους και στους νεότερους χρόνους, μια από τις πιο θερμές κοιτίδες του ελληνικού πνευματικού πολιτισμού. Έδωσε ανά τους αιώνες λαμπρά ονόματα των γραμμάτων και των επιστημών. Πολλοί λόγιοι Μακεδόνες πρόσφεραν τις υπηρεσίες τους στην τουρκοκρατούμενη Ελλάδα και την βοήθησαν να αναγεννηθεί. Κάποιοι πήραν μέρος και στον αγώνα του 1821, ενώ Μακεδόνες ήταν και μερικοί από τους κορυφαίους καθηγητές του Πανεπιστημίου Αθηνών στα πρώτα χρόνια λειτουργίας του. Αλλά και σε εκπαιδευτικά ιδρύματα της υπόδουλης Μακεδονίας πολλοί λόγιοι Μακεδόνες πρόσφεραν τις υπηρεσίες τους. Οργάνωσαν το Διδασκαλείο της Θεσσαλονίκης, αναδιοργάνωσαν τα ήδη υπάρχοντα σχολεία και ίδρυσαν καινούρια σε πολλές πόλεις και χωριά από τις Πρέσπες ως το Μελένικο. Σε πολλές πόλεις λειτούργησαν φιλεκπαιδευτικοί ή φιλανθρωπικοί σύλλογοι που έδρασαν αποφασιστικά κατά τη διάρκεια του Μακεδονικού Αγώνα υπηρετώντας τους εθνικούς σκοπούς.
 

Ζαχαρίου Δημήτρης
Φιλόλογος